موسسه حقوقی و پژوهشی سایه با افتخار آماده بررسی مشکلات حقوقی و مشاوره ، وکالت و داوری در پرونده ، امور آموزش و پژوهش می باشد. از این رو جهت خدمت رسانی دقیق و تخصصی ، متقاضیان محترم می توانند با شماره تلفن های تلفن ۲۲۲۲۴۴۹۵ ، ۲۲۲۲۴۴۹۴ ، ۲۲۴۲۱۰۹۰ و در موارد ضروری با شماره 09123459014 تماس حاصل نمایند.

تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی ایران برای حقوق برابر ، آزادی بیان و منع تبعیض در تلویزیون

حق برخورداری از آزادی بیان، بنیادی ترین حق وسایل ارتباط جمعی است. به علت بدیهی بودن بودن موضوع در حقوق ارتباطات ، ما در این مقال سعی در اثبات وجود حق آزادی بیان نداریم و به مسئله ی ظریف تری یعنی برابری در آزادی بیان می پردازیم.

همه افراد بشر از یک گونه واحد هستند و از لحاظ کرامت و حقوق ، یکسان به دنیا می آیند. اگر خواهان عدالت در دنیای امروز هستیم می بایست کرامت و حقوق ذاتی تمامی افراد را به صورت یکسان و برابر و به عنوان اصلی تخطی ناپذیر بپذیریم.

تلویزیون به عنوان یکی از مهم ترین رسانه های جمعی می بایست با رویکردی بدون تبعیض در اختیار همگان قرار گیرد. از ابتدا نیز دولت ها تمایل داشته اند تلویزیون را در انحصار خود داشته باشند اما عواملی نهایتاً منجر به شکست سیستم انحصاری مدیریت تلویزیون توسط دولت در دنیا شد. دیوید اتکینسون برای این پدیده پنج عامل را برشمرده است:

1-    پیدایش فناوری های جدید که افزایش شبکه ها را تسهیل کرد

2-    افزایش برد کانال ها که امکان پخش برنامه ها در خارج از کشورها را امکان پذیر می کرد

3-    تبعیت از سیاست های صنعتی برای تقویت رقابتهای بین المللی

4-    اجرای اصول لیبرالیسم اقتصادی وسیاسی

5-    فشار گروههای ذی نفوذ خصوصی نیرومند

درپی اثبات لزوم بهره برداری یکسان افراد از تلویزیون، در ادامه با بررسی هفت سند مهم بین المللی که در ارتباط با رژیم حقوقی ایران است، اهمیت حقوق برابر و بدون تبعیض در آزادی بیان را مورد بررسی قرار می دهیم.

1) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی 1966

این میثاق در سال ۱۹۶۶ ایجاد شد و در ۲۳ مارس ۱۹۷۶ لازم‌الاجرا شد و با علایم اختصاری ICCPR یا CCPR نیز شناخته می شود. در حال حاضر تنها 18 کشور عضو سازمان ملل وجود دارند که آن را امضاء نکرده اند. دولت ایران در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۴۷ این میثاق را امضاء و در اردیبهشت ۱۳۵۴ با تصویب آن به میثاق اعتبار قانونی داده است.

بند 1 م 18 میثاق با تضمین آزادی بیان و مذهب متذکر می شود: "هرکس حق آزادی فکر ، وجدان و مذهب ...، ابراز مذهب یا معتقدات و اعمال و عبادات مذهبی ... دارد"

بند 1 ماده ی 19 نیز در تکمیل این ماده بیان می دارد: "هیچ کس را نمی توان به مناسبت عقایدش مورد مزاحمت و تهدید قرار داد."

بنابراین نمی بایست افراد را به خاطر طرز تفکر ، مذهب و اعتقادات آنها مورد فشار قرار داد و مانع بیان آنها شد. رعایت این امر بر تلویزیون های هر کشوری ، مانند سایر رسانه ها امری مفروض است که این حق ناشی از برابری انسان ها و اقتضای اخلاق است.

2) میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی 1966

مقدمه ی این میثاق ، شناسایی حیثیت ذاتی و حقوق یکسان بشر را مبنایی برای آزادی ، عدالت و صلح عنوان می کند، بنابراین تجاوز به حیثیت ذاتی و حقوق یکسان انسانها را امری غیرقابل پذیرش می داند.

3) قطعنامه 2/1/1/3 کنفرانس عمومی یونسکو

در مقدمه ی این قطعنامه که به اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی نام گرفت آمده است که جنگ "... بخاطر نادیده گرفتن اصول کرامت ، مساوات و احترام متقابل افراد و نیز تبلیغ نظریه عدم مساوات انسان ها و نژاد ها از طریق ترویج همکاری بین ملت ها با استفاده از آموزش ، علوم و فرهنگ به منظور گسترش احترام جهانی به عدالت ، حکومت قانون ، حقوق بشر و آزادی های اساسی است که برای ملل جهان تضمین شده است ، بدون تفکیک از لحاظ نژاد ، جنس ، زبان یا مذهب طبق منشور ملل متحد ، نگرانی شدید خود را از این که نژادپرستی و تبعیض نژادی همچنان به اشکال در حال تغییر دائمی بر جهان... از طریق ادامه وجود مقررات قانونی و رویه های حکومتی اداری مغایر اصول حقوق بشر و نیز ادامه وجود ساختار های سیاسی و اجتماعی و روابط و برخوردهای توأم با بی عدالتی و توهین آمیز نسبت به ابناء بشر که منجر به تبعیض ، تحقیر و استثمار یا یکسان سازی تحمیلی اعضای گروههای ضعیف می شود "

ماده 1: هرگونه تئوری حاوی این ادعا که گروههای نژادی یا قومی بطور ذاتی بالاتر هستند... دارای هیچگونه اساس علمی نیستند و مغایر با اصول اخلاقی و معنوی می باشند.

ماده ی 4 همه ملل را دارای استعدادهای مساوی می داند.

بند3 ماده 5 : از رسانه های گروهی و کسانی که آنها را کنترل نموده و یا در خدمت آنها هستند... (میخواهیم) با رعایت اصول مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر، بخصوص اصل آزادی بیان ، تفاهم ، تحمل و دوستی بین افراد و گروهها را تشویق نموده و به ریشه کنی نژادپرستی ، تبعیض نژادی و تعصب نژادی کمک کنند بخصوص از طریق خودداری از ایجاد برداشت های کلیشه ای مغرضانه ، یک طرفه یا جهت دار...، ارتباط بین گروههای نژادی و قومی بایستی یک فرایند متقابل بوده ، آنها را قادر به بیان نظرات خود نموده و بدون هرگونه دخل و تصرف یا ممانعت امکان شنیدن این نقطه نظرات فراهم شود... رسانه ها جمعی باید کاملاً آماده پذیرش آزاد نظرات افراد و گروههایی را که این ارتباط را تسهیل می نمایند باشد.

ماده 6 بند1 : دولت دارای مسئولیت اصلی برای تضمین حقوق بشر و آزادیهای اساسی براساس کاملاً مساوی از لحاظ کرامت و حقوق برای همه ی افراد و همه ی گروههاست.

ماده 6 بند 2 : دولت... کلیه تدابیر مقتضی منجمله از طریق قانونگذاری بخصوص در زمینه ی آموزش ، فرهنگ و ارتباط به منظور جلوگیری ، ممانعت و ریشه کنی نژاد پرستی ، تبلیغات نژادپرستانه... اتخاذ نماید.

ماده 9 بند 1 : اصل مساوات در کرامت و حقوق همه ی بشر و همه ی مردم ، صرفنظر از نژاد ، رنگ و ریشه ، یک اصل پذیرفته شده و شناخته شده ی عمومی حقوق بین الملل است.

در نتیجه هر شکلی از تبعیض نژاد که دولت ها اعمال می کنند مغایر حقوق بین الملل است و موجب مسئولیت بین المللی است.

4) منشور کنفرانس اسلامی 1972

کشورهای عضو کنفرانس اسلامی در مقدمه ی این منشور به پشتیبانی خود از منشور ملل متحد و حقوق ذاتی بشر و در ماده 2 نیز در کنار اهدافی چون تحکیم وحدت بین کشورهای عضو ، همکاری های اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و علمی و حمایت از مبارزات مردم فلسطین، به ریشه کن کردن اشکال تبعیض نژادی تأکید کرده اند.

5) اعلامیه اسلامی حقوق بشر

این اعلامیه در مقدمه ی خود با تلفیق حقوق اسلامی با حقوق بشر اشاره شده در اسناد بین المللی، آورده است: "با ایمان به اینکه حقوق اساسی و آزادی های عمومی در اسلام جزئی از دین مسلمین است پس هیچ احدی بطور اصولی حق متوقف کردن کلی یا جزئی یا زیر پا نهادن یا چشم پوشی کردن از احکام الهی ، تکلیفی که خداوند از راه کتابهای خود نازل نمده و خاتم پیامبرانش را فرستاده و به وسیله ی او پایان و اختتامی برای رسالت آسمانی به عمل آورده است، ندارد... بنابراین مراعات آنها عبادت است و کوتاهی از آنها یا تجاوز بر آنها منکر است. "

بند الف ماده 22 به آزادی بیان اخصاص یافته است و بیان می دارد "هر انسانی حق دارد نظر خود را به هر شکلی که مغایر با اصول شرعی نباشد ، آزادانه بیان دارد.

بند د ماده 22 برانگیختن احساسات قومی یا مذهبی و احساسات تبعیض نژادی را ممنوع می دارد.

6) ضمیمه I قطعنامه کنفرانس عمومی یونسکو به شماره 21/4

این قطعنامه که در سال 1980 با نام برنامه ی بین المللی توسعه ارتباطات به تصویب رسید در ضمیمه I خود که در واقع همان توصیه مربوط به برنامه ی بین المللی توسعه ارتباطات مصوب کنفرانس بین الدولتی همکاری در خصوص فعالیت ها ، نیازها و برنامه های توسعه ی ارتباطات به شماره 21/14 مصوب آوریل 1985 در پاریس است ، در بند 8 "با عنایت به سهم اساسی رسانه های اطلاع رسان و ارتباطات جمعی در ایجاد نظام نوین اقتصادی بین المللی تقویت صلح و تفاهم بین المللی ، تحقق هدف مربوط به خلع سلاح عمومی و کامل ،  تحت کنترل مؤثر بین المللی ، ترویج احترام جهانی به حقوق بشر و تلاش علیه نژاد پرستی و آپارتید و استعمار" را مورد تأکید مجدد قرار میدهد.

7) منشور آسیایی حقوق بشر

این منشور معروف به منشور خلق ها در سال 1998 به مناسبت پنجاهمین سال تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در شهر کوانجو در کره ی جنوبی اعلام شده و دستاورد چندین ساله ی بیش از 200 سازمان غیردولتی است. نخستین گردهمایی تدارک این منشور در سال 1994 در هنگ کنگ برگزار شد. در مقدمه ی منشور آمده است:

"مردم بیش از پیش متوجه شده اند که حفظ صلح و حیثیت انسانی تنها در صورت شناخت و حمایت حقوق برابر و سلب نشدنی تمام افراد و گروه ها امکان پذیر است."

در ادامه، در بخش یکم متن اصلی به نکاتی دقیق و برخاسته از واقعیت های کشورهای آسیایی اشاره میکند:

"...اقتدارگرایی در بسیاری از کشورها تا سطح ایدئولوژی های ملی رشد کرده است. به موازات آن ، آزادی های شهروندان مظاهر افکار خارجی مغایر با سنن مذهبی و فرهنگی آسیا معرفی شده و آزادی ها از آنان سلب شده اند... به رغم بی اعتنایی و بی اهمیت شماری حقوق بشر از سوی مقامات رسمی دولتهای آسیایی ، مردم بسیاری از کشورها آگاهی رو به فزونی درباره ی اهمیت حقوق و آزادی ها پیدا کرده اند. آنان به خوبی درمی یابند که بین فقر اقتصادی و عدم قدرت سیاسی آنها از یک سو و نفی حقوق و آزادی های آنان از سوی دیگر ارتباط نزدیک وجود دارد..."

در قسمت نتیجه گیری بخش یک ، اساس یک جامعه ی عادلانه، انسانی و دلسوز را احترام به حقوق بشر می داند.

بخش سوم در باب ممنوعیت جنگ آمده است: "... به منظور تأمین حق زندگی ، تبلیغ برای جنگ یا منازعه ی قومی یا تحریک به ایجاد نفرت و خشونت در تمام حوزه های زندگی فردی ، اجتماعی ، ملی یا بین المللی باید ممنوع شود..."

نتیجه گیری:

رعایت اصل برابری از ضروریات کارکردهایی چون اطلاع رسانی و اجتماعی کردن برای رسانه های همگانی از جمله تلویزیون است. از این دید حقوق برابر و منع تبعیض در حوزه ی رسانه ها سر منشاء برکاتی همچون آزادی بیان ، آزادی اطلاع رسانی برای همه ، باز شدن فضای نقادی و رشد و پویایی میشود که سالهاست توسط اندیشمندان ، سازمان ها و مجامع بین المللی تبلیغ و توصیه می شوند و برابری و منع تبعیض در اشکال گوناگون در زمره ی حقوق بشر قرار دارد و سرباز زدن از اجرای آن برای کشورها مسئولیت بین المللی به بار می آورد.

گشوده بودن باب گفتگو درباره مسائل و موضوعات مورد علاقه بارزترین نمونه خردورزی و اخلاقی بودن انسان و حاکمیت منطق به جای زور در ارتباط او با دیگری است که گسترش این فضا منجر به پویایی فکر و اندیشه و دستیابی به رشد اخلاقی و جامعه ای سالم و عاری از خشونت و زور می شود. گفتگو و مباحثه همچنان که به گسترش فضای آزاد و دمکراتیک کمک می کند ، خود نیز از ثمرات دموکراسی و جامعه مدنی است.

هرچند در سال های اخیر با پیشرفت های تکنولوژی، شیوه های ارتباطی نیز دگرگون شده است اما در جامعه ایران همچنان تلویزیون از قدرت رسانه ای بی همتایی برخوردار است. امید است مسولین با مد نظر قرار دادن اسناد بین المللی و نظرات کارشناسان امر ، تلویزیون ایران نیز به سوی برابری بیشتر در استفاده از این رسانه ملی باشیم.

مهدی زارع کهن

کارشناس ارشد حقوق ارتباطات

موسسه حقوقی و پژوهشی سایه با افتخار آماده بررسی مشکلات حقوقی و مشاوره ، وکالت و داوری در پرونده ، امور آموزش و پژوهش می باشد. از این رو جهت خدمت رسانی دقیق و تخصصی ، متقاضیان محترم می توانند با شماره تلفن های تلفن ۲۲۲۲۴۴۹۵ ، ۲۲۲۲۴۴۹۴ ، ۲۲۴۲۱۰۹۰ و در موارد ضروری با شماره 09123459014 تماس حاصل نمایند.